واژه خیابان از کجا آمد؟ ، کمدینی که نام خیابان را بر زبان ها انداخت - انجمن وردپرس

به گزارش انجمن وردپرس، روزی که دلقک دربار ناصرالدین شاه تصمیم گرفت خندقی در فاصله میدان قیام کنونی تا چهارراه مولوی را پر کند، خودش نیز باور نداشت واژه خیابان را برای نخستین بار سر زبان ها بیندازد.

انجمن وردپرس- ابوذر چهل امیرانی: اسمال بزاز نخستین گذرگاهی بود که در تهران با واژه خیابان شناخته شد. به همین علت، کسانی که در این معبر و اطراف آن زندگی می کردند، همه جا خود را بچه خیابون معرفی می کردند و بقیه می فهمیدند او ساکن خیابان اسمال بزاز است.

قصه های خواندنی تهران را اینجا ببینید

مرحوم عباس منظرپور در کتاب در کوچه و خیابان که داستان های واقعی از تهران قدیم نوشته، گفته است: کلمه خیابان واژه ای مغولی است. منتها آن مخلوقات (مغول ها) آن را خیاوان می نامیدند و آن، جاده مشجری بوده که به یک باغ بزرگ می پیوسته.

او در ادامه نوشته است: نخستین گذرگاهی که به این نام مسمی گشت، همین خیابان اسماعیل بزاز است. خیابانی به فاصله میدان شاه سابق (قیام کنونی) تا چهارراه مولوی.

ناصری به نحوه ساخت و نامگذاری این معبر هم اشاره نموده و گفته است: داستان آبادانی این خیابان به دوره ناصری برمی گردد و زمانی که شاه تصمیم گرفت تهران را بزرگ تر کند و خندق های اطراف تهران را پر کند و جایش خندق های جدیدی حفر کند. به دوروبری هایش هم گفت هر کسی این خندق ها را پر و آباد کند، زمین های دو سمت خندق از آن او می گردد. اسماعیل بزاز که یکی از دلقک های دربار ناصرالدین شاه بود، این محدوده را برداشت و تصمیم به آباد کردنش گرفت. او بزاز، اما یک نابغه در طنزپردازی بود و در دربار به مناسبت های مختلف برنامه داشت. یک دسته نمایش هم درست نموده بود.

عکس قدیمی از خیابان مولوی

بخت هم با اسمال بزاز یار بود و توانست به راحتی این خندق را آباد کند. منظرپور نوشته است: اسمال بزاز در مجالس خارج از دربار به اجرای نمایش نمی پرداخته، اما شب عروسی پسر رئیس آجرپزها می رود و چنان هنرنمایی می نماید که تا آن تاریخ نظیر نداشته. فردای جشن، پدر داماد می خواهد دستمزدی به او بدهد، اما نمی داند چگونه؟ اسماعیل بزاز به هیچ وجه زیر بار دریافت دستمزد نمی رود، ولی پس از اصرار فراوان پدر داماد می گوید: چون می خواهم اطراف خندق را بسازم، شما برای من مصالح بنایی بیاورید. پدر داماد و سایر مصالح سازان آنقدر حواله لوازم بنایی برای اسماعیل بزاز می فرستند که او نه تنها زمین های موات دو طرف خندق، بلکه تا فاصله بسیار خارج از خندق، به طرف جنوب را زیر ساختمان می برد.

به این ترتیب، خندق پر و گذرگاهی در آن ایجاد می گردد. بازاری ها و کسبه هم در این معبر مشغول به کار شدند و کارشان رونق گرفت. مردم نیز اینجا را به خیابون اسمال بزاز نامگذاری کردند.

ایجاد امکانات متنوع در خیابان

اسمال بزاز نه تنها به ایجاد این خیابان پرداخت، بلکه بناهای دیگری در اطراف آن ساخت. او همه ساختمان های شمال خندق را وقف مسجد خندق آباد می نماید که پیش از او ساخته شده بود. در همان قسمت آب انبار بزرگی می سازد که تا پیش از لوله کشی شهر، آب شرب اهالی را تأمین می کرد. بزرگ ترین و آبرومندترین زورخانه آن روز را در همان خیابان می سازد و پای سرشناس ترین پهلوانان به آن باز می گردد. بعلاوه یکی از بزرگ ترین حمام ها را در این خیابان می سازد که به اسمال بزاز معروف می گردد. همین ساختمان ها و امکانات سبب شد تا افراد زیادی در اینجا به کسب و کار مشغول شوند و به بازارچه تبدیل گردد.

خصوصیات اخلاقی و رفتاری اسمال بزار

نقل قول های متفاوتی درباره شخصیت اسماعیل بزاز وجود دارد. به عنوان مثال، ناصر نجمی نویسنده و مترجم گفته است: اسمعیل ذاتاً مردی خوش قلب و انسانی شریف بود که در این اواخر ضمن مطربی به کار بزازی می پرداخت، ولی آنچه از کار مطربی و دلقکی به دست می آورد، به فقرا و مستمندان می بخشید. در مقابل، بعضی ها به شوخی ها و اعمال قبیح او در نمایش ها اشاره نموده اند که برای خنداندن شاه و درباریان انجام می داد که نمونه هایی از آن در کتاب یادداشت های روزانه محمدحسن اعتمادالسلطنه نویسنده و سیاستمدار نامدار عصر ناصری قابل مشاهده است. به هرحال، اسماعیل بزاز در اواخر عمر (حدود سال1268) دست از دلقک بازی و تقلید کشید و برای زیارت خانه خدا به مکه رفت. سپس از پول هایی که در مدت کار کردن در دربار جمع آوری نموده بود، مسجدی در نزدیکی خانه اش ساخت.