هر آنچه درباره زلزله باید بدانید - انجمن وردپرس

به گزارش انجمن وردپرس، وقتی دو صفحه، عمودی یا افقی نسبت به هم حرکت نمایند انرژی بزرگی در سطح کره زمین ایجاد می گردد که به آن زلزله می گوییم. زلزله در پوسته یا طبقه بالای جبه اتفاق می افتد یعنی تا عمق هشتصد کیلومتری سطح زمین.

ساختار کره زمین

زمین زیرپای ما هر چند سفت و ثابت به نظر می رسد، اما در واقع در حال حرکت است. کره زمین را مثل یک هلو فرض کنید که پوست دارد، زیر آن گوشت است و در مرکز هسته. کره زمین هم سه لایه اصلی دارد، یکی همین زمین زیر پای ما است که لایه خارجی کره زمین است و به آن پوسته می گوییم.

این لایه از سنگ که فقط یک درصد بالایی کره زمین است، تشکیل شده. ضخامت پوسته در اقیانوس و خشکی متفاوت است، در کف اقیانوس بین پنج تا ده کیلومتر و در خشکی سی تا پنجاه کیلومتر.

روی پوسته لایه دیگری واقع شده است به نام جبه یا گوشته که از سنگ نرمتر و غلیظ و چسبناک تشکیل شده و حدود 85 درصد حجم کره زمین را تشکیل می دهد. هسته بسیار داغ کره زمین که یک قسمت خارجی (مایع) و داخلی (جامد) دارد از آهن و نیکل تشکیل شده است.

گسل چیست؟

برای اینکه تصور بهتری داشته باشید در نظر بگیرید که سطح کره زمین صفحاتی از سنگ سخت است که روی اقیانوسی غلیظ و چسبناک قرار دارند. این صفحات حرکت می نمایند، بسیار کُند و در طول میلیون ها سال. گاهی از هم دور می شوند گاهی به هم نزدیک.

جایی که دو یا چند صفحه به هم برخورد می نمایند را گسل می نامیم.

صفحات تکتونیک و جهت حرکت آن ها

زلزله چیست؟

وقتی دو یا چند صفحه به هم می رسند، دو حالت اتفاق می افتد، یا دو صفحه افقی در کنار هم حرکت می نمایند، در دو جهت مخالف یا در یک جهت با سرعت متفاوت. گاهی هم دو صفحه به هم برخورد می نمایند و یکی به زیر دیگری می رود.

وقتی پوسته اقیانوسی به زیر پوسته خشکی می لغزد

گاهی وقتی دو صفحه به هم برخورد می نمایند یکی (معمولا پوسته اقیانوسی) به زیر دیگری نمی رود بلکه فشار برخورد دو صفحه به شکل چین خوردگی در پوسته ظاهر می گردد که به آن کوه می گوییم. به همین دلیل است که مثلا ارتفاع قله اورست در حال افزایش است.

وقتی دو صفحه با هم برخورد می نمایند و نتیجه آن بلند شدن پوسته و چین خوردن آن است که باعث تشکیل کوه می گردد

گاهی دو صفحه در کنار هم عمودی حرکت می نمایند، یا یک صفحه فرو می نشیند و پایین تر از صفحه کناری قرار می گیرد یا یک صفحه به علت فشار از پایین به بالا حرکت می نماید و بالاتر از صفحه کناری قرار می گیرد. لغزش عمودی وقتی اتفاق می افتد که دو صفحه در حال دور شدن از هم هستند و پوسته بالای گسل ضعیف می گردد.

حرکت عمودی (از بالا به پایین یا از پایین به بالای صفحات تکتونیک)

وقتی دو صفحه، عمودی یا افقی نسبت به هم حرکت نمایند انرژی بزرگی در سطح کره زمین ایجاد می گردد که به آن زلزله می گوییم. زلزله در پوسته یا طبقه بالای جبه اتفاق می افتد یعنی تا عمق هشتصد کیلومتری سطح زمین.

وقتی دو صفحه از هم دور می شوند و برای پر کردن شکاف ماگما (مواد مذاب درون زمین) جای آن را می گیرد. وقتی ماگما سرد می گردد سنگ های جدید در پوسته شکل می گیرند. این پدیده ممکن است به شکل آتشفشان ظاهر گردد.

با اینکه سنگ های تشکیل دهنده کره زمین ممکن است سخت به نظر برسند، اما در عمل باید آن ها را مثل فنر دانست. آن ها می توانند در طول زمان در خود انرژی ذخیره نمایند. زمانی که این انرژی در محل گسل بیشتر از تحمل سنگ های پوسته آن گردد، گسل به لغزش در می آید و انرژی ویرانگری آزاد می گردد. این زلزله است.

پس لرزه چیست؟

بعد از هر زلزله همچنان انرژی آزاد می گردد، اما اندازه آن به تدریج کمتر می گردد. این لرزه های ضعیف تر را پس لرزه می نامند که معمولا کوچکتر از زلزله اصلی هستند. پس لرزه ها خود می توانند مخرب باشند و به سازه هایی که در زلزله اصلی آسیب دیده اند لطمه بیشتری بزنند. پس لرزه ها ممکن است تا دو سال بعد از زمین لرزه اصلی ادامه پیدا نمایند.

کانون و مرکز زلزله چیست؟

هر زلزله یک کانون دارد که محل اصلی آزاد شدن انرژی در اثر برخورد یا لغزش دو صفحه است. اگر این اتفاق در عمق کمتر از هفتاد کیلومتر بیفتد کانون زلزله کم عمق، اگر در عمق هفتاد تا سیصد کیلومتر باشد عمق متوسط، و اگر بین سیصد تا هشتصد کیلومتر باشد عمیق دانسته می گردد.

اگر کانون زلزله زیر اقیانوس باشد باعث امواج عظیمی می گردد که به سونامی معروفند.

بنشین، پناه بگیر، سفت بچسب؛ با زلزله چه باید کرد؟

اینکه انرژی زلزله در چه عمقی آزاد گردد در ویرانگری زلزله نقش دارد، هر چه کانون عمیق تر باشد امواج تا به سطح زمین برسند ضعیف تر می شوند. محلی در سطح زمین که بالای کانون زلزله نام دارد مرکز زلزله نامیده می گردد.

شناسایی عمق زلزله سخت تر از شناسایی مرکز زلزله است. برای مشخص عمق زلزله باید ایستگاه های لرزه نگاری در نزدیک آن باشند.

کمربند زلزله (خط های زرد) در جهان و نقاطی که زلزله آمده است (نقطه های قرمز)

زلزله را با چه واحد هایی اندازه می گیرند؟

در حال حاضر زلزله در سراسر جهان با مقیاس بزرگی یا بزرگا (MW) سنجیده می گردد و واحد ریشتر منسوخ شده است. دلیل ساده این است که بزرگی با دقت بیشتر بزرگی زمین لرزه را بخصوص در زمین لرزه های بالای پنج اندازه می گیرد و به همین دلیل جایگزین ریشتر شده است.

قدرت یا شدت زلزله با واحد دیگری اندازه گیری می گردد به نام مرکالی. این مقیاس دوازده درجه دارد، تا شدت هفت میزان تخریب ناچیز است. در شدت هشت ساختمان های ضعیف فرو می ریزند و از آن به بالا ویرانی وسیع است.

بزرگی همواره با شدت (قدرت تخریب) زلزله رابطه مستقیم ندارد.

هنگام وقوع زلزله چه باید کرد؟

در حالی که تلفات زلزله اخیر در مناطق مرزی ایران و عراق رو به افزایش است و عملیات امداد برای نجات بازماندگان در این مناطق ادامه دارد، بسیاری می پرسند که در زمان وقوع زمین لرزه و پس از آن چه باید کرد؟

کسانی که تجربه تلخ زلزله را دارند می گویند که در ابتدای وقوع زمین لرزه با صدایی عجیب روبرو می شوند که معمولا بسرعت تبدیل به لرزش های اولیه خفیف می گردد.

مرحله بعدی موج اصلی زلزله است که از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشد و مرحله آخر وقوع پس لرزه هایی است که از موج اصلی خفیف تر است. تمامی این ها می تواند در مدت بسیار کوتاهی اتفاق بیافتد.

البه ممکن است پیش از وقوع زلزله اصلی چندین لرزش خفیف حس گردد، مثلا در خصوص زلزله بم در استان کرمان که در سال 1382 رخ داد، پیش از وقوع موج اصلی زلزله که در حدود 5 و نیم صبح رخ داد، دو زلزله یا پیش لرزه خفیف رخ داده بود.

پیش از زلزله دیشب هم پیش لرزه ای در غرب ایران حس شده بود. سازمان لرزه نگاری آمریکا در این زمینه توصیه هایی دارد که به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

در هنگام وقوع زلزله اگر در داخل ساختمان هستید:

از پنجره ها، کمد های بزرگ، شومینه و همچنین اشیای سنگین که ممکن است بر روی شما سقوط نمایند، دوری کنید

زیر میز ناهارخوری یا میز تحریر پناه بگیرید و چنانچه در اثر زلزله حرکت کردند، پایه های آن ها را با دستانتان محکم بگیرید

اگر در مجتمع مسکونی زندگی می کنید در هنگام لرزش بسمت بیرون یا پایین راه پله ها ندوید، چون ممکن است در اثر افتادن یا پرتاب اشیا به شما آسیب برسد

از آشپزخانه که در هنگام زلزله یکی از خطرناک ترین مکان ها محسوب می گردد دوری کنید

از مجاورت با لوازم سنگین و بلند در منزل مانند یخچال، کمد، قفسه های کتاب و امثال آن ها دوری کنید

اگر در بیرون از ساختمان هستید:

به فضای باز بروید و از ساختمان ها، کابل های برق، دودکش و هرچیزی که ممکن است به روی شما بیافتد دوری کنید

اگر در حال رانندگی هستید:

خودروی خود را با احتیاط متوقف کنید و تا می توانید از ترافیک فاصله بگیرید

به هیچ وجه زیر پل و زیر درختان، دکل های برق یا چراغ های هدایت توقف نکنید

تا زمانی که لرزش متوقف نشده از خودرو خارج نشوید

هنگام راه افتادن مجدد مراقب آجر های شکسته و سنگ ها در خیابان باشید

در هنگام وقوع زلزله چه کار هایی را نباید انجام داد؟

اگر شیر گاز را قبلا بسته بودید آن را باز نکنید، این کار را به اداره گاز بسپارید

تا زمانی که از نشست گاز مطمئن نشده اید از کبریت، فندک و وسایل آتش زا پرهیز کنید

باید بدانید که گروه های امدادی، پلیس، آمبولانس و آتش نشانی ممکن است به سرعت خود را به شما نرسانند

بعد از وقوع زلزله

هنگامی که زلزله به سرانجام می رسد باید انتظار پس لرزه را داشته باشید و باید سعی کنید خود را از شیشه خرده و اشیای شکسته دور نگه دارید. برای دوری از خطرات بعد از زمین لرزه هم توصیه های متفاوتی شده است که برخی از آن ها در زیر آورده شده است:

اگر کسی خونریزی نموده سعی کنید فشار مستقیم به زخم وارد کنید؛ برای اینکار از گاز تمیز یا تکه ای پارچه بهره ببرید

افرادی که به شدت آسیب دیده اند را جابجا نکنید مگر اینکه در معرض خطر بیشتر باشند

روی افراد مصدوم را با پتو بپوشانید و آن ها را گرم نگه دارید

اگر در خانه شما یا در همسایگی آن آتش سوزی رخ داده سعی کنید فورا آن را خاموش کنید

با هر وسیله ای از آخرین اخبار آگاه شوید

مراقب افتادن اشیا بر روی سرتان باشید

در جایی که بوی گاز استشمام می گردد، از روشن کردن کبریت، فندک، سیگار و چراغ خودداری کنید

اگر بیرون از ساختمان هستید:

از تجمع در خیابان ها دوری کنید و جهت ها را برای عبور وسایل نقلیه امدادی بازکنید

از نزدیک شدن به ساختمان های خراب شده خودداری کنید

به سیم ها و کابل های برق دست نزنید