آیا مردم ایران بدمصرف هستند؟، آنچه آمار درباره ادعای وزیر می گوید - انجمن وردپرس

به گزارش انجمن وردپرس، اخیراً رضا اردکانیان، وزیر نیرو، طی مصاحبه ای عنوان نموده بود علت اینکه تحریم شدیم همین بد عادتی در مصرف است. تحریم نمایندگان فهمیده اند نقطه ضعف ما، مصرف است. ما جامعه ای مصرفی هستیم؛ چرا چین اینگونه تحریم نمی گردد؟ چون با یک وعده غذا هم برطرف گرسنگی می نمایند.

متعاقب انتشار این اظهارات موجی از تحلیل ها به راه افتاد. گروه زیادی به وزیر حمله و لحن بد او را نقد کردند. بیت الغزل سخنان این دسته از افراد، مصرف بالای انرژی در کشور است.

سوال این است که آیا واقعاً مردم ایران در مصرف انرژی تا آن اندازه که در رسانه ها بیان می گردد بی مبالات هستند؟

مردم دنیا چقدر انرژی مصرف می نمایند؟

مهدی نظری، کارشناس حوزه آب و انرژی در مصاحبه با انجمن وردپرس درباره الگوی استاندارد مصارف خانگی با اشاره به اینکه معمولاً مصارف نهایی انرژی به چند بخش شامل صنعت، حمل و نقل، خانگی، کشاورزی و غیره تقسیم می گردد، گفت: آمار رسمی نشان می دهد سرانه مصرف نهایی انرژی ایران در بخش های کشاورزی، خانگی، تجاری و عمومی، حمل و نقل و صنعت به ترتیب 3.4 (سه و چهار دهم)، 2 (دو)، 1.6 (یک و شش دهم) و1.4 (یک و چهار دهم) برابر متوسط دنیای است. آژانس بین المللی انرژی می گوید سهم بخش خانگی (شامل روشنایی، سرمایش، گرمایش و غیره) از کل تقاضای انرژی، در دنیا 22 درصد و در ایران 29 درصد است.

وی با تاکید بر اینکه آمارهای داخلی نیز عدد اعلامی آژانس بین المللی انرژی را تأیید می نماید، توضیح داد: بطور میانگین سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی، در دنیا حدود 2 بشکه معادل نفت خام است، این عدد در ایران 4.98 (چهار و نود هشت صدم) یعنی حدود دو و نیم برابر متوسط دنیا برآورد می گردد که تقریباً شامل تبدیل مصارف گاز (78 درصد)، برق (12 درصد) و فراورده های نفتی (10 درصد) به بشکه معادل نفت خام است. (بشکه معادل نفت خام ترجمه ای از barrel of oil equivalent است که یک یکای انرژی است و سایر واحدها مثل وات برای برق یا مترمکعب برای گاز، با ضرایبی به آن تبدیل می گردد).

آیا مردم ایران بدمصرف هستند؟

آمار بالا می گوید که میانگین مصرف انرژی در ایران بالاتر از میانگین دنیای است. اما آیا دلیل اصلی مصرف نسبتاً بالای انرژی در خانه های ایرانیان، فرهنگ نادرست مصرفی مردم است؟

نظری در پاسخ به این سوال، با بیان اینکه همیشه باور معمول این بوده است که اختلاف بین میانگین دنیای و میانگین مصرف انرژی در ایران ناشی از بدمصرفی مردم است، اضافه نمود: اگر فرض کنیم که اختلاف بین میانگین دنیای و میانگین مصرف انرژی در ایران ناشی از بدمصرفی مردم است، می توان و باید با اقدامات و برنامه های آموزشی و مطلع ساز، مصرف انرژی در بخش خانگی را کاهش داد.

اما آمار و مستنداتی وجود دارد که نشان می دهد دلیل اختلاف بین میانگین دنیای و میانگین مصرف انرژی ایرانیان، صرفاً به بدمصرفی مردم منحصر نیست و مجموعه ای از سایر عوامل نیز در آن دخالت دارد. این عوامل را باید شناخت و با فهم درست از مسأله، راهکارهایی را برای اصلاح مصرف دنبال کرد که امکان تحقق داشته باشد.

نظری می گوید: یکی از مهمترین عوامل غیر از بدمصرفی مردم که در بالابودن میانگین مصرف مؤثر است، پوشش شبکه برق و دسترسی مردم دنیا به سوخت های غیرجامد است. بر اساس آمار موجود، 14 درصد از مردم دنیا به برق دسترسی ندارند. در واقع بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیا از برق برخوردار نیستند. همچنین حدود 41 درصد از مردم دنیا فاقد دسترسی به سوخت های غیرجامد (مثل نفت و گاز) هستند.

چه عواملی منجر به مصرف بیشتر می گردد؟

نظری می گوید: به طور طبیعی در شرایط برابر، در نقاطی که دسترسی به برق و منابع فسیلی وجود ندارد، مصارف انرژی کمتر است. آنالیز های دقیق نشان می دهد در حالی که میانگین سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی در دنیا حدود 2 بشکه معادل نفت خام است، در 45 کشوری که دسترسی مردم در آنها به شبکه برق و سوخت های غیرجامد مشابه یا بهتر از ایران است، این عدد به بیش از 4.1 (چهار و یک دهم) بشکه معادل نفت خام می رسد که در مقایسه با ایران چندان کمتر نیست.

کشورهایی که از نظر دسترسی به برق و سوخت های غیرجامد، شرایط اقلیمی و استانداردهای مناسب زندگی وضعیتی مشابه ایران دارند، میزان مصرف انرژی آنها نیز مشابه ایران است

نظری شرایط آب و هوایی را از دیگر علل مؤثر در میزان مصرف معرفی می نماید و توضیح می دهد: یکی از مباحث مهم در مطالعات اقلیمی به ویژه ساختمان و محیط مسکونی، مساله گرم کردن آن ها در فصل سرد و سرد کردن در دوره های گرم سال برای رسیدن به حدود آسایش گرمایی انسان است. طبیعتاً برطرف احتیاجهای گرمایشی و سرمایشی با صرف انرژی میسر می گردد. آنالیز ها نشان می دهد تنها کمتر از 20 درصد از کشورهای دنیا به لحاظ مجموع احتیاجهای گرمایشی و سرمایشی، وضعیت نامساعدتری نسبت به ایران دارند. بنابراین در کنار سایر عوامل، مصرف بیشتر انرژی در بخش خانگی در ایران نسبت به میانگین دنیای، متأثر از احتیاج بیشتر است.

وی تاکید نمود: در شرایطی که میانگین سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی در دنیا حدود 2 بشکه معادل نفت خام است، در 27 کشوری که معادل یا بیش از ایران احتیاج گرمایشی و سرمایشی دارند، این عدد به بیش از 4/4 (چهار و چهار دهم) بشکه معادل نفت خام می رسد که در مقایسه با ایران چندان کمتر نیست.

نظری عامل دیگری که مصرف انرژی ایرانی ها را متأثر می نماید را سطح استانداردهای زندگی می داند و می گوید: رابطه بین فراوری ناخالص داخلی و شدت انرژی همیشه مورد توجه پژوهشگران بوده است. نتایج نشان می دهد که یک رابطه علیت دوطرفه بین فراوری ناخالص داخلی و شدت انرژی وجود دارد. به طور معمول در کشورهای برخوردار از سطح بالاتری از استانداردهای زندگی، مصرف انرژی بیشتر است. سرانه فراوری ناخالص داخلی یکی از عناصری است که تصویری از کیفیت نسبی زندگی در کشورها ارائه می نماید.

به گفته این کارشناس حوزه آب و انرژی، در فهرست 185 کشور دنیا، سرانه فراوری ناخالص داخلی بر مبنای برابری قدرت خرید در ایران از 124 کشور بیشتر است. در آنالیز وضعیت 120 کشور دنیا تعیین شد که در 68 کشوری که در آنها سرانه فراوری ناخالص داخلی براساس برابری قدرت خرید کمتر از ایران است، میانگین سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی حدود 1.5 (یک ونیم) بشکه معادل نفت خام و در 52 کشوری که نسبت به ایران در صندلی بالاتری قرار دارند، حدود 4.2 (چهار و دو دهم) بشکه معادل نفت خام است که این عدد در مقایسه با سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی در ایران که برابر 4.98 (چهار و نود و هشت صدم) بشکه معادل نفت خام است، چندان کمتر نیست.

سه دلیل برای توضیح مصرف بالا

به گزارش انجمن وردپرس، براساس آنچه گفته شد، می توان نتیجه گرفت بر خلاف باور معمول، مصرف بالای انرژی در ایران الزاماً ناشی از بدمصرفی مردم نیست و میزان مصرف در کشورهایی که شرایطی مشابه ایران دارند، نزدیک به میزان مصرف در ایران است.

اگرچه مصرف انرژی در خانه های ایرانیان بیش از احتیاج و حد معمول است اما در نظر داشتن عوامل تأثیرگذار شامل دسترسی بهتر به برق و سوخت، احتیاج بیشتر به انرژی برای تأمین گرمایش و سرمایش و سطح مناسب استانداردهای زندگی در ایران در مقایسه با دنیا نشان می دهد مردم ایران تا آن اندازه که در رسانه های داخلی منعکس می گردد بی مبالات نیستند و گزاره هایی که در مورد بدمصرفی مردم بیان می گردد اغراق آمیز و همراه بزرگنمایی است.

برای فهم بهتر موضوع، نظری وضعیت ایران را با سه گروه از کشورها به توضیح زیر مقایسه می نماید:

گروه اول: کشورهایی که در مقایسه با ایران در آنها دسترسی به برق و سوخت های غیرجامد بهتر و احتیاج به انرژی برای تأمین گرمایش و سرمایش بیشتر است.

گروه دوم: کشورهایی که در مقایسه با ایران در آنها احتیاج به انرژی برای تأمین گرمایش و سرمایش بیشتر و سرانه فراوری ناخالص داخلی براساس برابری قدرت خرید بالاتر است.

گروه سوم: کشورهایی که در مقایسه با ایران در آنها هم دسترسی به برق و سوخت های غیرجامد بهتر، هم احتیاج به انرژی برای تأمین گرمایش و سرمایش بیشتر و هم سرانه فراوری ناخالص داخلی براساس برابری قدرت خرید بالاتر است.

مصرف 2.5 برابری انرژی در ایران

در شرایطی که سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی در ایران، 2.5 (دو و نیم) برابر متوسط دنیای است، آنالیز های آماری و دقیق نشان می دهد متوسط این عدد در کشورهای گروه اول، دوم و سوم به ترتیب 6، 2 و 8 درصد بیشتر از ایران است.

جدول زیر جزئیات دقیق این محاسبات را نشان می دهد.

کشورهای الف: آرژانتین، آلمان، اتریش، اردن، اروگوئه، اسپانیا، استرالیا، امارات متحده عربی، آمریکا، ایتالیا، ایسلند، بحرین، بریتانیا، بلاروس، بلژیک، پرتغال، ترکمنستان، ترینیداد و توباگو، تونس، ایرلند، جمهوری چک، دانمارک، روسیه، ژاپن، سنگاپور، سوریه، سوئد، سوئیس، عراق، فرانسه، فنلان، قبرس، قطر، کانادا، کویت، لوکزامبورگ، لهستان، لیختن اشتاین، مالت، مجارستان، مصر، نروژ، نیوزیلند و هلند

کشورهای ب: آذربایجان، آلمان، اتریش، ارمنستان، ازبکستان، استونی، اسلواکی، اسلوونی، اوکراین، بلاروس، تاجیکستان، ترکمنستان جمهوری چک، روسیه، رومانی، سوئد، سوئیس، فنلاند، قرقیزستان، قزاقستان، کانادا، گرجستان، لتونی، لهستان، لیختن اشتاین، مغولستان و نروژ

کشورهای ج: آلمان، اتریش، اروگوئه، اسپانیا، استرالیا، استونی، اسلواکی، اسلوونی، امارات متحده عربی، آمریکا، ایتالیا، ایسلند، بحرین، بریتانیا، بلژیک، پاناما، پرتغال، ترکیه، ترینیداد و توباگو، جمهوری ایرلند، جمهوری چک، دانمارک، روسیه، رومانی، ژاپن، سنگاپور، سوئد، سوئیس، شیلی، عربستان، عمان، فرانسه، فنلاند، قبرس، قزاقستان، قطر، کانادا، کرواسی، کره جنوبی، کویت، لتونی، لوکزامبورگ، لهستان، لختن اشتاین، مالت، مالزی، مجارستان، نروژ، نیوزیلند، هلند و یونان

به گزارش انجمن وردپرس، به هر حال مصرف انرژی در کشور ما وضعیت مطلوبی ندارد و سرانه مصرف نهایی انرژی ایران در همه بخش ها بیش از متوسط دنیای است؛ اما آنالیز دقیق شرایط ایران در مقایسه با سایر کشورها حاکی از آن است که انعکاس این واقعیت در رسانه ها بیشتر به یک سرپوش برای ناتوانی بعضی مسئولین و سوءفهم و سوءتدبیر آنها در حل مسائل کشور تبدیل شده است.

وزیر نیرو در توضیحات تکمیلی که چند روز بعد از اظهارات جنجالی اش منتشر شد، با اصلاح لحن و ادبیات قبلی، اذعان کرد: بدیهی است مردم تنها مقصر بدمصرفی نیستند. ساختارهای صنعتی، شهرسازی، کشاورزی و آب و انرژی ما به اندازه کافی کارآمد نیست و در ادامه نوشت: اما به واقع اخلاق و عادات رفتاری نادرست ما هم در بدمصرفی سهیم است که سخن نادرستی نیست.

طبق نظرات کارشناسان کوشش برای کاهش مصرف انرژی در کشور با تمرکز بر بخش خانگی بدون درک صحیح از دلایل و زمینه های آن و همچنین غفلت از سایر مصارف انرژی در کشور رویه نادرستی بوده که سال ها دنبال شده و باید تغییر کند. البته نمی توان و نباید سهم و نقش مردم در حل نارسایی ها و معضلات را کتمان کرد، اما پرتاب توپ به زمین مردم، کلیشه ای است که باید کنار گذاشته گردد.